Άξιοι συγχαρητηρίων ο Διευθυντής Σωτήρης Παραδείσης και ο σύλλογος διδασκόντων του Γυμνασίου με Λυκειακές τάξεις Βολισσού, για την ουσιαστικού περιεχομένου εκδήλωση που παρουσίασαν αφιερωμένη στο μεγάλο Χιώτη παιδαγωγό και αγωνιστή Μιχάλη Παπαμαύρο.
Η άιθουσα του Γυμνασίου γέμισε ασφυκτικά και η συγκίνηση μεγάλη , όταν ακούστηκαν διηγήσεις από τη διδακτική και αγωνιστική-πολιτική ζωή του Μιχάλη Παπαμαύρου, για τη δράση του στην Εθνική αντίσταση, για τους διωγμούς του απο το μετεμφυλιοπολεμικό καθεστώς που ακολούθησε.
Απολαυστική και μουσική επένδυση που πλαισίωνε την εκδήλωση και γεννούσε μνήμες και σύγχρονα πάθη του λαού μας.
Το σχολείο μας θεωρώντας ότι αξίζει να προβάλλονται αυτές οι δράσεις παραθέτει το υλικό της εκδήλωσης παραδομένο από το Διευθυντή του σχολείου.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΟΛΙΣΣΟΥ ΜΕ ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ «ΜΙΧ. ΠΑΠΑΜΑΥΡΟΣ» κ. ΣΩΤ. ΠΑΡΑΔΕΙΣΗ
Η σημερινή εκδήλωση αποτελεί μαζί με άλλες που προηγήθηκαν και άλλες που θα ακολουθήσουν την εκπλήρωση ενός χρέους του Γυμνασίου Βολισσού με Λυκειακές τάξεις «Μιχάλης Παπαμαύρος» απέναντι στο μεγάλο συγχωριανό μας παιδαγωγό και συγγραφέα Μιχάλη Παπαμαύρο. Με τη συναίσθηση βέβαια ότι ότι κι αν κάνει κανείς είναι λίγο για να ξεπληρώσει το χρέος στο φωτισμένο δάσκαλο. Λίγο γιατί είναι πολύ δύσκολο να είναι αντάξιο της δικής του προσφοράς. Λίγο γιατί είναι αδύνατο να καλύψει τις διώξεις, τη συκοφαντία, τον κατατρεγμό, την περιθωριοποίηση και τη λήθη με την οποία αντιμετωπίστηκαν μέχρι πριν λίγα χρόνια και ο ίδιος και το έργο του.
……………………………………………………………………………….
Έχουμε σήμερα τη μεγάλη χαρά και τιμή να φιλοξενούμε, εδώ στη γενέτειρα του Μιχάλη Παπαμαύρου δυο εξαιρετικά αξιόλογους λειτουργούς της παιδαγωγικής επιστήμης που θα αναφερθούν στο μεγάλο δάσκαλο. Πρόκειται για τον κ. Αθανάσιο Καραφύλλη επίκουρο καθηγητή της Ιστορίας της εκπαίδευσης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και το δάσκαλο κ. Μάρκο Σκούφαλο διευθυντή του 11ου Δημοτικού Σχολείου Χίου που είναι γνωστό και ως Αστική Σχολή Χίου.
Δεν είναι τυχαίο ότι ένα σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως είναι το δικό μας έχει καλέσει σήμερα ως ομιλητές έναν εκπρόσωπο της τριτοβάθμιας κι έναν εκπρόσωπο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Γιατί ο Παπαμαύρος ανήκει σε ολόκληρη την εκπαίδευση και πρέπει να μνημονεύεται και να τιμάται απ όλες τις βαθμίδες της.
Κοντά μας είναι επίσης η συντοπίτισσα και παλιά απόφοιτη του σχολείου μας η φίλη Ευγενία Βορριά - Ασλανίδου. Η κάποτε συνάδελφος στα λημέρια της χιώτικης δημοσιογραφίας που διαπρέπει σε πολλά ακόμα μονοπάτια της τέχνης, ως ερασιτέχνης ηθοποιός και στιχουργός, θα μας διαβάσει κείμενα του Μιχάλη Παπαμαύρου και κείμενα για το Μιχάλη Παπαμαύρο.
Θα έχουμε ακόμη τη δυνατότητα να ακούσουμε την ταλαντούχο καθηγήτρια της μουσικής του σχολείου μας Ευγενία Γρέντζελου να ερμηνεύει τραγούδια που έχουν σχέση με την εκπαίδευση.
……………………………………………………………………………
Επιστρέφουμε όμως στο Μιχάλη Παπαμαύρο. Τον παιδαγωγό που εισήγαγε στην ελληνική εκπαίδευση πάρα πολλές νέες μεθόδους και θεσμούς. Τον παιδαγωγό που και σήμερα ακόμη οι απόψεις και προτάσεις του θεωρούνται πρωτοποριακές και πολλές φορές παραμένουν ζητούμενο. Θέλετε ένα παράδειγμα; Σήμερα μας μιλούν κάποιοι σαν να έχουν ανακαλύψει την πυρίτιδα για την ανάγκη μαθητοκεντρικής διδασκαλίας. Κι όμως είναι κάτι που ο Μιχάλης Παπαμαύρος το εφάρμοσε πρώτος πριν πολλές δεκαετίες. Το πιο σημαντικό στην περίπτωση του συγχωριανού μας δασκάλου είναι ότι δεν έμεινε μόνο στη θεωρία, αλλά αυτά που δίδασκε τα εφάρμοζε στην πράξη. Κι όλα αυτά με προσωπικό κόστος, με απολύσεις, διώξεις, φυλακίσεις, εξορία και επιβάρυνση της υγείας του από ένα κράτος εκδικητικό απέναντι στους ιδεολογικούς του αντιπάλους.
Όσα χρόνια κι αν περάσουν ο φωτισμένος δάσκαλος είναι και θα παραμένει επίκαιρος. Γιατί επίκαιρο παραμένει πάντα το αίτημα του για μια παιδεία που θα υπηρετεί τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Όταν έχεις στον τόπο σου τέτοιους μεγάλους παιδαγωγούς σαν το Μιχάλη Παπαμαύρο με τόσο πολλές και πρωτοποριακές προτάσεις είναι τραγικό να προσπαθείς να αντιγράψεις κάποια άλλα πρότυπα που στοχεύουν σε διαφορετικές προτεραιότητες. Σε μια παιδεία εγκλωβισμένη στα δίκτυα της αγοράς και του κέρδους μπορούμε να ξεφύγουμε από την πολιτιστική κρίση και τη μιζέρια μόνο αν διαθέτουμε παιδαγωγούς και καθοδηγητές όχι μόνο των μαθητών αλλά και της κοινωνίας ολόκληρης με όραμα έμπνευση και δημιουργικότητα σαν το Μιχάλη Παπαμαύρο που καλώντας τους συναγωνιστές του να βοηθήσουν την προσπάθειά του έλεγε: «Ελάτε να πλάσουμε ένα λαό». Ο Παπαμαύρος συναισθανόταν ότι είχε να κάνει με ανθρώπους που διψούσαν για μόρφωση και έχουν ανάγκη από τη σωστή διάπλαση του χαρακτήρα τους για να ενταχθούν ομαλά και ισότιμα στο κοινωνικό σύνολο και να είναι χρήσιμοι στους συνανθρώπους τους. Δεν έβλεπε την παιδεία σαν εμπόρευμα ούτε τους μαθητές σαν τα μελλοντικά εξαρτήματα της παραγωγικής μηχανής. Κι επί πλέον δεν έκλεινε τα μάτια μπροστά στην κοινωνική αδικία και εκμετάλλευση.
Οι εκλεκτοί ομιλητές μας θα μας δώσουν πολλά στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του. Επιτρέψτε μας όμως προηγουμένως να σας δώσουμε μια ανθρώπινη διάσταση της προσωπικότητας του Μιχάλη Παπαμαύρου στα δύσκολα χρόνια της φυλακής και των καθημερινών εκτελέσεων κρατούμενων. Η Ευγενία Ασλανίδου θα μας διαβάσει ένα σχετικό απόσπασμα απ το βιβλίο του Χάρη Σακελλαρίου
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ Μ. ΠΑΠΑΜΑΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ
Αθανάσιος Τρ. Καραφύλλης
Επίκουρος Καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ο Μιχάλης Παπαμαύρος γεννήθηκε στη Βολισσό της Χίου, στις 20 Απριλίου 1891. Ολάκερη η ζωή του είναι μια συμβολή στην εκπαίδευση και αγωγή του τόπου μας.
Φοίτησε στο Σχολαρχείο του χωριού του όπου και αρίστευσε. Συνέχισε τις σπουδές του στο Γυμνάσιο, παρά τις οικονομικές δυσκολίες. Κι εκεί αρίστευσε. Κατά το σχολικό έτος 1909-1910 παίρνει το απολυτήριο του με άριστα.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 ο Παπαμαύρος κατατάχθηκε σε ένα από τα εθελοντικά σώματα και πολέμησε στο πλευρό των συμπατριωτών του για την απελευθέρωση της Χίου. Μετά την προσάρτηση της Χίου στην Ελλάδα εργάστηκε για μικρό διάστημα ως δάσκαλος στη Βολισσό. Στα μέσα του 1913 έφυγε για τη Γερμανία. Ως αριστούχος ο Παπαμαύρος έλαβε υποτροφία του «Πρωείου Κληροδοτήματος» για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Παιδαγωγική. Προετοιμάστηκε δυο χρόνια στην Αθήνα στην γερμανική γλώσσα.
Στη Γερμανία φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ιένας (Jena) και παράλληλα στην Παιδαγωγική Σχολή, το «Παιδαγωγικό Σεμινάριο», όπως ονομαζόταν τότε, φοιτώντας και στις δύο σχολές για τέσσερα (4) χρόνια. Η φοίτηση του στην Παιδαγωγική Σχολή, που ο ίδιος ονομάζει «κολυμπήθρα του ερβαρτιανισμού» στάθηκε καθοριστική για τη διαμόρφωση των πρώτων παιδαγωγικών και μεθοδολογικών του ιδεών, κυρίως στο χώρο της Γενικής και Ειδικής Διδακτικής.
Στη Γερμανία μελέτησε την εργασία Γερμανών παιδαγωγών, όπως του Berthold Otto, του Hugo Gaudig και φυσικά επηρεάστηκε από τον Wilherm Rein που διδάσκει εκεί. Μελέτησε επίσης τους G. Kerschensteiner και J. Dewey που διαμόρφωσαν τους επιστημονικούς προσανατολισμούς του.
Με τη γερμανίδα σύζυγό του Μαργαρίτα- Αγνή Hunger απέκτησε δυο παιδιά, τη Ζίγκριντ (Σοφία) που γεννήθηκε το 1918 στη Γερμανία και πέντε χρόνια αργότερα (1923) το Γιάννη που γεννήθηκε στην Ελλάδα.
Πήρε το διδακτορικό δίπλωμα της Παιδαγωγικής της Ιένας με βαθμό Cum Laude (μετ’ επαίνου) και το διδακτορικό της Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο της Λειψίας, καθώς και το διδακτορικό της Αρχαίας Φιλολογίας από το πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Απέρριψε δελεαστικές και πιεστικές προτάσεις να μείνει στη Γερμανία και να σταδιοδρομήσει σαν καθηγητής παιδαγωγός. Προτίμησε ωστόσο, να γυρίσει πίσω στη πατρίδα του, την Ελλάδα, που ακριβώς πάνω στην προσπάθεια για την ανόρθωση της, είχε ανάγκη από σπουδαγμένους παιδαγωγούς.
Στα τέλη του 1919 ο τρις Διδάκτωρ Μιχάλης Παπαμαύρος επέστρεψε στην Ελλάδα.
Στην αρχή της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας διορίζεται το 1920 ως διευθυντής της «Στέγης Μικρών Αδελφών», ενός φιλανθρωπικού ιδρύματος για ορφανά παιδιά, που λειτούργησε για ένα (1) χρόνο στο Παλαιό Φάληρο.
Έπειτα διορίστηκε ως καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Διδασκαλείο Αρρένων Θεσσαλονίκης.
Τον Απρίλιο του 1920 ο πρόεδρος της «Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας» Χατζηδάκης τον διορίζει διευθυντή του Αρσακείου στη Λάρισα. Παράλληλα διοργανώνει παιδαγωγικά συνέδρια στην Αδριανούπολη, στους Επιβάτες Σηλυβρίας και στο Διδυμότειχο, μετά από πρόταση του Υπουργού Γενικού Διοικητή Θράκης Χ. Βοζίκη. Εκεί δίδασκε στους δημοδιδασκάλους μια σειρά από παιδαγωγικά μαθήματα κι έκανε υποδειγματικές διδασκαλίες σε όλα τα μαθήματα.
Το 1921-22 διοργάνωσε και πάλι παιδαγωγικά συνέδρια στην περιοχή της Αδριανούπολης καθώς όλοι έμειναν ενθουσιασμένοι από την εργασία του. Μετά από πρόταση δέχεται το 1922-23 τη θέση εκπαιδευτικού στη Γενική Διοίκηση και διορίστηκε Ανώτερος Επόπτης της Δημοτικής Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θράκης.
Εκεί εργάζεται και εφαρμόζει τις αρχές του ερβαρτιανού σχολείου μέσα σε ένα χάος πολιτικό και εκπαιδευτικό. Οι συνθήκες δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές ή πρόσφορες για την ολόπλευρη ανάπτυξη της δραστηριότητας του. Γυρίζει από χωριό σε χωριό κι εμψυχώνει τους δασκάλους, δίνει με ομιλίες του θάρρος στους έντρομους κατοίκους της περιοχής και τους παρακινεί να στέλνουν τα παιδιά τους στα ελληνικά σχολεία και όχι στα βουλγαρικά, προσπαθώντας έτσι να αποτρέψει τη βουλγαρική επιρροή στην περιοχή. Οργανώνει συνεχώς παιδαγωγικά συνέδρια και κάνει ο ίδιος υποδειγματικές διδασκαλίες. Κι όλα αυτά με ανύπαρκτα μέσα και μηδαμινές υποδομές.
Ο Αλεξ. Δελμούζος εκτιμώντας την επιστημονική κατάρτιση του Παπαμαύρου τον κάλεσε κοντά του ως υποδιευθυντή του Μαρασλείου Διδασκαλείου όπου και δίδασκε Γενική και Ειδική Διδακτική. Το Μαράσλειο Διδασκαλείο κατά τα έτη 1923-26 αποτελούσε πρότυπο. Ακόμα, δίδαξε θεωρητική Παιδαγωγική, Διδακτική και Ιστορία της Παιδαγωγικής στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Δ. Γληνού.
Το 1923-24 άρχισε την έκδοση δεκαπενθήμερου παιδαγωγικού περιοδικού με τίτλο «ΕΡΓΑΣΙΑ». Από τις σελίδες του παρελαύνουν με συνεργασίες του ονόματα όπως του Δ. Γληνού, Αλ. Δελμούζου, των Π. Γαβρασέα, Ν. Έλατου, Γ. Σακελλαρίου, Κ. Γεωργούλη και πολλά άλλα. Εκδόθηκαν συνολικά 36 τεύχη του. Ακολούθησε η θύελλα των «Μαρασλειακών», έχοντας ως συνέπεια το κλείσιμο του Διδασκαλείου και την απόλυση των διδασκόντων.
Την άνοιξη του 1928 διορίστηκε Γενικός Διευθυντής στο Διδασκαλείο Λαμίας. Θεωρήθηκε μια προαγωγή αλλά και μια χειρονομία για απομάκρυνση του από το κέντρο.
Ο Μ. Παπαμαύρος από την πρώτη στιγμή ασχολήθηκε ένθερμα με το Διδασκαλείο και προσπάθησε να το οργανώσει όσο αποτελεσματικότερα γινόταν. Κύριο χαρακτηριστικό ήταν η δημοκρατική επαφή και συνεργασία των φοιτητών και του διδακτικού προσωπικού. Θερμός πια θιασώτης του «Σχολείου Εργασίας» ο Παπαμαύρος φρόντισε να του δώσει σάρκα και οστά προσαρμόζοντας το στην ελληνική - και μάλιστα την επαρχιακή, της Λαμίας- πραγματικότητα. Στο Διδασκαλείο είχε καταφέρει να δημιουργήσει ένα κλίμα δημιουργικότητας. Αυτό κατάφερε να το επιτύχει με τακτικές συνεδριάσεις του προσωπικού και συνεργασία διδασκόντων και σπουδαστών. Δεν παρέλειπε να θυμάται τους ανθρώπινους παράγοντες και να επιλύει τυπικά προβλήματα που δημιουργούνταν. Ένα παράδειγμα είναι η περίπτωση του μαθητή Γιάννη Βράχα ο οποίος για λόγους υγείας δεν μπόρεσε να συμμετέχει στις εισαγωγικές εξετάσεις, αναγνωρίζοντας το πρόβλημα αυτό ο Παπαμαύρος φρόντισε να μην χάσει μια ευκαιρία στη ζωή του ο μαθητής και ζήτησε να γίνουν συμπληρωματικές εξετάσεις.
Η έκθεση του Διδασκαλείου και του Προτύπου του εντυπωσίασε τους Λαμιώτες: έκθεση ιχνογραφίας, χειροτεχνίας, διακοσμητικής, ξυλογλυπτικής, γυψοτεχνίας (ανάγλυφοι γεωγραφικοί χάρτες κλπ.), δεντροκομικής, σηροτροφίας, κονικλοτροφίας, που έγινε με τη λήξη του σχολικού έτους 1931-32. Οργάνωνε συναυλίες, εκδρομές και θεατρικές παραστάσεις από σπουδαστές του Διδασκαλείου. Η ακτινοβολία του έργου του Διδασκαλείου Λαμίας ξεπερνά τα τοπικά σύνορα και αποσπά την πανελλήνια επικρότηση και αναγνώριση.
Παράλληλα εκδόθηκε το βιβλίο του «Είκοσι γράμματα στον Έλληνα δάσκαλο» στο οποίο αναλύονται οι «Διδακτικές αρχές του Σχολείου εργασίας», το οποίο έγινε ανάρπαστο. Δάσκαλοι από όλη την Ελλάδα το ζητούσαν και έγινε αντικείμενο συζητήσεων κι αναλύσεων σε πάμπολλα παιδαγωγικά συνέδρια. Ο Παπαμαύρος στη Λαμία προχώρησε και στην έκδοση του περιοδικού «ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΖΩΗ».
Μια εκδρομή στη Θεσσαλία, στάθηκε η αφορμή για την πυροδότηση του αντιμαλλιαροκομουνιστικού μένους, που για μήνες υπέθαλπαν οι ιδεολογικοί του αντίπαλοι. Ο διευθυντής και εκδότης της εφημερίδας «Ρουμελιώτης», Ε. Λαχανοκάρδης, μηχανορραφούσε υποχθόνια, κατασκόπευε το Διδασκαλείο και καραδοκούσε, περίμενε την αφορμή και τις κατάλληλες συγκυρίες, για να κάνει της επίθεση του.
Κατά την πρώτη επίθεση του δημοσιεύει μια ανώνυμη επιστολή «γονέων τινών» όπου εκφράζεται η δυσαρέσκεια τους, γιατί τάχα «πτωχοί» αυτοί, υποχρεώθηκαν να στείλουν τα παιδιά τους στην εκδρομή. Πίσω από την ανώνυμη επιστολή κρυβόταν η συντηρητική υπερεθνικοφροσύνη της Λαμίας. Ένας απόστρατος συνταγματάρχης μήνυσε τον Παπαμαύρο, διότι δήθεν του έστειλε επιστολή όπου απαιτούσε να επιτρέψει να συμμετάσχουν οπωσδήποτε οι δυο κόρες τους στην εκδρομή. Ο Παπαμαύρος εξέφραζε στην επιστολή την παράκληση να επιτρέψει ο πατέρας να πάνε στην εκδρομή οι κόρες του γιατί και οι δυο είχαν ρόλους στην «Ηλέκτρα», και χωρίς αυτές δεν θα ήταν δυνατό να δοθεί η παράσταση.
Στη δεύτερη επίθεση του ο Λαχανοκάρδης ισχυρίζεται ότι κατά την εκδρομή στη Θεσσαλονίκη τέσσερις μαθητές και μία μαθήτρια «επέβη λέμβου εκ της εξέδρας του Λευκού Πύργου» και έκαναν «νυχτερινόν θαλάσσιον περίπατον», για να θαυμάσουν την Θεσσαλονίκη και φωταγωγημένη. Στον Παπαμαύρο καταλογίζει πως τις «παρεκτροπές» των σπουδαστών «ενώ τις εγνώριζε- προ πάσης δημοσιεύσεως, τας συνεκάλυψε…».
Η τρίτη επίθεση του Λαχανοκάρδη περιλάμβανε τα εξής: «ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΓΕΛΟΜΕΝ ΤΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΝ ΛΑΜΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ. Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ. Μαθηταί του Διδασκαλείου χυδαίοι υβρισταί της Παναγίας και του Χριστού». Όλες οι επιθέσεις εναντίον του Παπαμαύρου έφεραν αποτέλεσμα, αφού το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας προχώρησε το 1933 στην απόλυσή του.
Μετά από την οριστική απόλυση του από το Διδασκαλείο της Λαμίας, ο Μ. Παπαμαύρος δεν ξαναδιορίστηκε σε καμία θέση. Μη έχοντας συμπληρώσει συντάξιμη υπηρεσία και χωρίς κανένα άλλο πόρο ζωής, αποζούσε από τη συγγραφή βοηθητικών βιβλίων και αναγνωστικών του δημοτικού σχολείου καθώς και από μεταφράσεις και άρθρα που έγραφε για διάφορες εφημερίδες και περιοδικά.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, ο Μ. Παπαμαύρου ανέβηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα μετά από έκκληση του ΕΑΜ.
Το ΕΑΜ, μετά από πρόταση του Δ. Γληνού, τον κάλεσε να προσφέρει τις υπηρεσίες του και τις επιστημονικές του γνώσεις, σ’ ένα νέο σχολείο που θα ιδρύονταν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Από το σχολείο αυτό θα έβγαιναν νέοι δάσκαλοι.
Απ’ τις πρώτες ενέργειες του Παπαμαύρου όταν ανέβηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα ήταν η αναζήτηση του Δ. Γληνού. Δυστυχώς όμως δεν τον βρήκε. Ο Δ. Γληνός ήταν βαριά άρρωστος και το Δεκέμβρη του 1943 πέθανε στη Αθήνα. Ωστόσο, στο Καρπενήσι συναντήθηκε με άλλες σπουδαίες προσωπικότητες του Παιδαγωγικού Κόσμου, όπως τον Κ. Δ. Σωτηρίου, τη Ρόζα Ιμβριώτη, τον Αλέξανδρο Σβώλο και τον Πέτρο Κόκκαλη.
Στις 14 Μαρτίου 1944 συγκλήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο σ’ ένα χωριό κοντά στο Καρπενήσι, τις Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Στο συμβούλιο αυτό συμμετείχαν αντιπρόσωποι απ’ όλη την Ελλάδα και απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα, ο Μ. Παπαμαύρος εκλέχθηκε Εθνοσύμβουλος Χίου. Ο δεσμός του με τον τόπο καταγωγής του υφίσταται συνεχώς.
Αποφασίστηκε η λειτουργία δύο Φροντιστηρίων για εκπαίδευση δασκάλων. Το ένα από τα Φροντιστήρια θα λειτουργούσε στο Καρπενήσι και το άλλο στο χωριό Τύρνα της Θεσσαλίας. Ο Μ. Παπαμαύρος μαζί με τον Κ. Δ. Σωτηρίου ορίστηκαν συνδιευθυντές στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο του Καρπενησίου. Τη διεύθυνση του δεύτερου Φροντιστηρίου ανέλαβε η Ρόζα Ιμβριώτη.
Το αναγνωστικό των τάξεων της Ε’ και ΣΤ’ με τίτλο «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» συντάχθηκε από το Μ. Παπαμαύρου που ήταν επικεφαλής, από τον δάσκαλο και λογοτέχνη Γιώργο Μυρισιώτη, που δίδασκε Πρακτικές Ασκήσεις και την Ειδική Διδακτική των διαφόρων μαθημάτων, και το λογοτέχνη Χάρη Σακελλαρίου.
Τα δυο αναγνωστικά τυπώθηκαν σε πάνω από 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν δωρεάν (πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης) στα Ελληνόπουλα της Ελεύθερης Ελλάδας.
Μετά την απελευθέρωση, ο Μ. Παπαμαύρος επέστρεψε στην Αθήνα. Εκεί, συνελήφθη από τις μετακατοχικές κυβερνήσεις και κλείστηκε στις «Φυλακές Χατζηκώστα» -παλιότερα ήταν Ορφανοτροφείο- με τη κατηγορία του δωσιλογισμού.
Έγινε δίκη ερήμην του χωρίς να κληθεί να απολογηθεί και χωρίς να επιτραπεί στο δικηγόρο του να τον υπερασπιστεί. Το αποτέλεσμα της δίκης ήταν αθωωτικό καθώς δεν υπήρχαν επιβαρυντικά στοιχεία. Παρόλα αυτά ο Παπαμαύρος δεν αποφυλακίστηκε.
Στην Αίγινα έγραψε και τρία αναγνωστικά για τους φυλακισμένους, από τα οποία μόνο το ένα διασώθηκε, με τίτλο «ΜΕΓΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ» για τις τάξεις Γ’ και Δ’.
Στις 25 Αυγούστου 1952 αποφυλακίστηκε αφού είχε εκτίσει την ποινή του. Άρχισε πάλι να αναζητά εργασία καθώς δεν είχε κανένα πόρο ζωής. Δεν βρήκε τίποτε άλλο εκτός από το να αρθρογραφεί αποσπασματικά στην εφημερίδα της ΕΔΑ, «Αυγή». Έβαλε υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές του 1952 και του 1958 στη Χίο. Η προσπάθεια του δεν τελεσφόρησε.
Την περίοδο αυτή έλαβε προσκλήσεις για να μιλήσει σε γερμανικά πανεπιστήμια, όπως στο HUMBOLDT UNIVERSITAΕT του Βερολίνου. Οι ελληνικές κυβερνήσεις του απαγόρευσαν την έξοδο από τη χώρα, για να μην «παρασύρει του Γερμανούς στις επικίνδυνες ιδέες του».
Υπέβαλλε επίσης αίτηση για τη έδρα της Παιδαγωγικής στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Η Κοσμητεία γνωρίζοντας πως κανένας άλλος δεν είχε τα προσόντα του Μ. Παπαμαύρου βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Περίμενε να καταβάλει τον μόνο άξιο διεκδικητή της έδρας το όριο ηλικίας, ώστε να μην μπορεί να προσβάλει την αρνητική της απάντηση.
Στο τέλος του 1959 ολοκλήρωσε το πιο σπουδαίο έργο του: «ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ». Διέθετε αντίτυπα σε σχολεία της Αθήνας και του Πειραιά. Στο Αγρίνιο κατήγγειλαν τον Παπαμαύρο για παράνομη εκτύπωση και διανομή εντύπου, επιδίωξη εφαρμογής ιδεών για την ανατροπή του πολιτεύματος. Κρίθηκε προσακτέος με «απ΄ ευθείας κλήσιν» και προφυλακιστέος. Πολλοί δάσκαλοι φοβήθηκαν και άρχισαν να επιστρέφουν τα βιβλία ζητώντας πίσω τα χρήματα τους.
Στην απολογία του ο Παπαμαύρος τόνισε:
πως η επιστήμη και η έρευνα πρέπει να είναι ελεύθερες.
πως αντίθεση και σύγκρουση στην επιστήμη σημαίνει πρόοδο.
πως ακόμα και με το Ιδιώνυμο, κανένας δε διώκεται για τις ιδέες του.
πως τα κράτη δεν κινδυνεύουν από τις ιδέες αλλά από τα προβλήματα που παραμένουν άλυτα.
Παράλληλα οι κύκλοι των εκπαιδευτικών της Μόσχας διαμαρτύρονταν για τη σύλληψη του Παπαμαύρου. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν αθωωτική. Ωστόσο οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης του στη φυλακή κλόνισαν σοβαρά την υγεία του και ζητά από τον Υπουργό Δημοσίας Τάξεως να πάει στη Μόσχα για θεραπεία. Με πολύ μεγάλες δυσκολίες του δόθηκε διαβατήριο για έξοδό του από τη χώρα.
Από το νοσοκομείο της Μόσχας βγήκε το 1963. Η Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ και το πανεπιστήμιο Λομονόσοφ τον υποδέχτηκαν με ειδική δεξίωση. Ήταν η πιο μεγάλη, η πιο ειλικρινής αναγνώριση της επιστημονικής του αξίας, της προσφοράς του και του έργου του. Το Γενάρη του 1963 μίλησε στην τηλεόραση της Μόσχας. Αυτό ήταν και το κύκνειο άσμα του.
Το 1963 επισκέφτηκε την κόρη του Ζίγκριντ στη Γερμανία μετά από 32 χρόνια. Γύρισε στην Ελλάδα βαθιά ευχαριστημένος, ικανοποιημένος, πλούσιος σε εμπειρίες και συγκινήσεις. Βρίσκει όμως τη γνωστή κατάσταση ψυχρότητας και αδιαφορίας.
Περνούσε τις πιο μεγάλες οικονομικές δυσκολίες. Τον Απρίλη του 1963 μετά από ένα δυνατό κρυολόγημα και μια σύντομη νοσηλεία στο Δημοτικό νοσοκομείο (ως άπορος) θα αφήσει την τελευταία του πνοή.
Το έργο του Μ. Παπαμαύρου
• Τα έργα του χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες:
Α. ΒΙΒΛΙΑ
• «Η σχολική κοινότητα» , 1928
• «I. H. Pestalozzi: Η ζωή και η δράση του» , 1929
• Διδακτικές αρχές του Σχολείου εργασίας, «Είκοσι γράμματα στον Έλληνα δάσκαλο», 1930
• Η Ειδική Διδακτική του Σχολείου Εργασίας, «Είκοσι γράμματα στον Έλληνα δάσκαλο», 1932
• «Οι γονείς και τα παιδιά τους», 1959
• «Συστήματα νέας Παιδαγωγικής», 1961.
• ΛΕΞΙΚΟΝ ΓΕΡΜΑΝΟΕΛΛΗΝΙΚΟΝ , 1941 και,
• ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, 1945
Β. Μελέτες και άρθρα δημοσιευμένα σε διάφορα περιοδικά κι εφημερίδες ή σε μικρά αυτοτελή φυλλάδια :
• VORSCHLAGE ZU EINER REFORM DER GRIECHISCHEN SCHULVERFASSUNG(Προτάσεις για μια μεταρρύθμιση της ελληνικής σχολικής διοίκησης). Jena, 1916
• Ο Dr. LIETZ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ, Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου, Αθήνα, 1919, τόμος 8, αριθμ. Φύλλου 1-4, σελ. 100-115.
• Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ, Τρία παραδείγματα από τα εξοχικά παιδαγωγία του Dr. Lietz., Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου,1922. Το ίδιο και στο βιβλίο του Αλέξανδρου Δελμούζου «Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο», Αθήνα , 1930.
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, εκδόσεις εφημερίδας «Ο Ανεξάρτητος», 1935-1936.
Γ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
• ΕΡΓΑΣΙΑ, δεκαπενθήμερο περιοδικό, Αθήνα, τεύχη 1-26, 1923-1926.
• ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΖΩΗ, τεύχη 1-10, 1932-1933.
Δ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ :
• G. Wyneken: ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΝΕΟΛΑΙΑ, εκδ. Α. Ράλλη, 1927.
• Siegfried-Kaverau: ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, 2 τόμοι εκδ. «Ανεξαρτήτου», Αθήνα, 1934.
• A. S. Makarenko: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΖΩΗ, εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, 1953.
Ε. ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ:
• Έγραψε και κυκλοφόρησε τα αναγνωστικά:
Ο ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ, για την Γ’ τάξη, 1927
Η ΝΕΑ ΠΑΤΡΙΔΑ, για την Δ’ τάξη, 1928
ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ, για την Α’ τάξη, 1929
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ, για την Ε’ και ΣΤ’ τάξη, με τη συνεργασία και άλλων εκπαιδευτικών και κυρίως με τη συνεργασία του Γιώργου Μυρισιώτη και του Χάρη Σακελλαρίου, έκδοση ΠΕΕΑ, 1944.
ΜΕΓΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ, για την Γ’ και Δ’ τάξη. Γράφτηκε στις φυλακές
• της Αίγινας κι αντιγράφτηκε με το χέρι από τον ίδιο και το συγκρατούμενο του Σπύρο Μήλα.
• Επίσης στις φυλακές της Αίγινας έγραψε άλλα δύο αναγνωστικά, που όμως δεν περισώθηκαν καθώς κι ένα αλφαβητάριο για τα τουρκόφωνα παιδιά της Θράκης.
Ζ. Τα βοηθητικά του Δημοτικού που έγραψε είναι:
• ΖΩΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ, 1930
• ΖΩΑ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΡΩΝ, 1930
• ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ, 1930
• ΖΩΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ, 1931
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Δ’ τάξης, 1933
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ , Γ’-Δ’, τάξης, 1933
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΣΤ’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Ε’-ΣΤ’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Δ’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Ε’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Δ’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Ε’ τάξης, 1934
• ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, Γ’ τάξης, 1934
• ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ, Ε’-ΣΤ’ τάξης, 1934
• ΖΩΟΛΟΓΙΑ, Γ’-Δ’ τάξης, 1946
Οι παιδαγωγικές απόψεις Παπαμαύρου
Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών πρέπει να προσφέρει γνώσεις που να συμβάλλουν στην επίτευξη του ανώτερου παιδαγωγικού σκοπού, που η κοινωνία θέτει στο σχολείο. Ο ανώτερος αυτός σκοπός της αγωγής καθορίζεται από τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας που εξυπηρετεί το σχολείο. Η κοινωνία θέλει ανθρώπους μορφωμένους και παιδαγωγημένους και πάνω σ’ αυτή τη βάση εργάζεται το σχολείο. Ο νεοελληνικός πολιτισμός και η ελληνική φύση θα πρέπει να αποτελούν τις δυο πηγές των γνώσεων του Αναλυτικού προγράμματος των σχολείων της χώρας.
Ο Μ. Παπαμαύρος κάνει αναφορά για τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και ασκεί αρνητική κριτική στην συγκεντρωτική διδασκαλία. Θα πρέπει τα χωριστά μαθήματα να βρίσκονται σε μια επαφή μεταξύ τους για μην διασπάται η ψυχή του μαθητή. Για παράδειγμα, όταν διδάσκουμε την αρχαία Ελληνική Ιστορία πρέπει σύγχρονα να διδάσκουμε Γεωγραφία της Ελλάδας και των παραμεσόγειων χωρών.
Ακόμη, την αναλυτικοσυνθετική μέθοδο πρέπει να την κατέχει ο δάσκαλος και να την εφαρμόζει σε όλα τα μαθήματα από την πρώτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου καθώς συμβάλλει στην συνειδητή κατανόηση του υλικού και προσφέρεται καλύτερα στην αντιληπτική ενέργεια των μαθητών.
Ο Παπαμαύρου κάνει λόγο και για την ομοαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας καθώς είναι θιασώτης του Σχολείου Εργασίας και την ομαδικής εργασίας. Το ομαδικό πνεύμα, οι κοινοί δεσμοί που αποβλέπουν εργασία με τον ίδιο σκοπό αναπτύσσουν την κοινωνική και διανοητική ικανότητα των μαθητών.
Στην Ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα στις μέρες μας έχουμε υιοθετήσει ως σύγχρονο και νέο όλα όσα ο Παπαμαύρος και οι υπόλοιποι κορυφαίοι Παιδαγωγοί (Δελμούζος, Γληνός, Κάστανος, κ.α.) διεκήρυτταν.
Ο Μ. Παπαμαύρος θα εκφράσει απόψεις και για την Ηθική αγωγή. Σύμφωνα με αυτές ο δάσκαλος οφείλει να προκαλεί συζητήσεις ανάμεσα στα παιδιά επάνω σε διάφορα θέματα, είτε από την Ιστορία είτε από προσωπικά βιώματα των μαθητών, για να τους γεννήσει την ιδέα του ηθικού. Έτσι, ο μαθητής αποκτά μια ηθική πείρα και οι ηθικές πεποιθήσεις και αρχές που ενσωματώνονται στη σκέψη του, οδηγούν στη απόκτηση μιας κοσμοθεωρίας του μαθητή. Η κοσμοθεωρία του μαθητή θα είναι απαλλαγμένη από κάθε υπερφυσική εξήγηση του κόσμου και θα στηρίζεται αυστηρά στην επιστήμη.
Οι ηθικές πεποιθήσεις και γνώσεις του μαθητή πρέπει να εφαρμόζονται και στην πράξη και αυτό εξαρτάται από την εσωτερική ηθική ποιότητα του προσώπου. Με αυτόν τον τρόπο οι ηθικές πεποιθήσεις μετατρέπονται σε ηθικές συνήθειες. Η ηθική συνείδηση καλλιεργεί την αγάπη, το αυτοσυναίσθημα, την αυτοσυνείδηση, τη θέληση, την επιμονή , την πρωτοβουλία, την τόλμη και αποφασιστικότητα. Το ηθικό πνεύμα πρέπει να διακατέχει το σχολείο και να διαπνέει το μαθητή σ’ όλους τους τομείς και σε όλες τις εκδηλώσεις της σχολικής λειτουργίας. Και όμως ο Μ. Παπαμαύρος κατηγορήθηκε για ανηθικότητα.
Αναφορικά με τον έπαινο και την ποινή ο Παπαμαύρου υπογραμμίζει πως ο έπαινος πρέπει να απονέμεται με μέτρο και να επαινείται ο μαθητής που είναι επιμελής και κοπιάζει σκληρά. Με τον έπαινο δεν ωφελείται μόνο ο μαθητής αλλά παραδειγματίζονται και οι υπόλοιποι μαθητές. Μεγαλύτερη σημασία από τον έπαινο έχουν οι αμοιβές. Είναι καλό να δίνονται στο τέλος του σχολικού έτους και να αφορούν σε χρήσιμα πράγματα για τον μαθητή.
Η ποινή στο σχολείο αποτελεί παιδαγωγικό μέσο. Πρέπει να επιβάλλονται στους μαθητές μόνο με σκοπό τη διόρθωση της συμπεριφοράς τους και την ενδυνάμωση της θέλησης τους.
Ακόμα και για τη σωματική αγωγή ο Παπαμαύρος θα εκφράσεις πρωτοποριακές απόψεις. Ο μαθητής πρέπει να αποκτήσει συνήθειες υγιεινής ζωής. Κι αυτό συνίσταται στο να προσέχει την διατροφή του, την καθαριότητα του σώματος, να δυναμώσει τους μυς και τα νεύρα του σώματος , να αποκτήσει ευκαμψία και ευκινησία. Έτσι, θα αποκτήσει συνείδηση της σημασίας της υγείας και της σκοπιμότητας της σωματικής αγωγής. Οι μαθητές μόνο έτσι θα αποκτήσουν ηθικό βάρος και πειθαρχία στη ζωή τους.
Ο δάσκαλος οφείλει να παρακολουθεί την υγεία και την σωματική κατάσταση όλων των μαθητών του. Πρέπει να συνεργάζεται με τον σχολικό γιατρό και την οικογένεια του μαθητή ώστε να υπάρξει η έγκαιρη επέμβαση του γιατρού σε περιπτώσεις μολυσματικών ασθενειών. Η περιποίηση και διατήρηση της υγείας των αισθητηρίων μας οργάνων αποτελεί άμεσο στόχο της σωματικής αγωγής.
Η διατροφή διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην απόκτηση συνηθειών σωστής υγιεινής από τα παιδιά. Το αλκοόλ, το κάπνισμα και τα λίπη πρέπει να απαγορεύονται στα παιδιά. Πρέπει να επικρατεί αυστηρή τάξη και στην συχνότητα της διατροφής.
Ο Μ. Παπαμαύρος θα αναφερθεί στο έργο του σε σημαντικούς παράγοντες της αγωγής, όπως η οικογένεια, η κοινωνία και τη σχέση τους με αυτή.
Η οικογένεια είναι το πρώτο κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ο άνθρωπος αρχίζει τη ζωή του και ενώνεται με αυτό με αδιάλυτους δεσμούς.
Οι γονείς οφείλουν να παρακολουθούν την πρόοδο και τη διαγωγή των παιδιών τους στο σχολείο και να βοηθούν το παιδί στο σπίτι να εκτελεί άνετα τις σχολικές του εργασίες. Οφείλουν ακόμη να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους στη μελέτη και στην ευσυνείδητη εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους.
Η συνεργασία γονέων και δασκάλων πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά. Ο δάσκαλος πρέπει να διαφωτίζει τους γονείς για το είδος των σπουδών των παιδιών τους αλλά και για την επίδοση τους. Ακόμη, πρέπει να επισκέπτεται συχνά την οικογένεια του κάθε παιδιού και να βλέπει ο ίδιος τις συνθήκες ζωής του μαθητή.
Ο άνθρωπος παιδαγωγείται και έξω από το σχολείο. Δέχεται την επίδραση από άψυχα και έμψυχα κοινωνικά στοιχεία όπως είναι οι συνάνθρωποί του, οι συναναστροφές του, η εργασία, το θέατρο, ο κινηματογράφος, το θέατρο, κ.α. Η κοινωνική αγωγή, σύμφωνα με τον Παπαμαύρο προηγείται της σχολικής αγωγής και αρχίζει από την πρώτη στιγμή της γέννησης του ανθρώπου.
Ωστόσο η αγωγή που παρέχεται στο παιδί από το κοινωνικό περιβάλλον είναι ελεύθερη και ασυστηματοποιημένη. Η κοινωνία παιδαγωγεί τον άνθρωπο ελεύθερα, ενώ το σχολείο ακολουθεί ένα σύστημα. Οι δύο αυτοί παράγοντες αγωγής πρέπει να συνεργάζονται στις παιδαγωγικές τους υποχρεώσεις. Στη θέση της ανταγωνιστικής σχέσης πρέπει να επικρατήσει η συνεργασία και η αλληλοεπίδραση.
Τα παιδικά αναγνώσματα (Ροβινσώνας Κρούσος, Χωρίς Οικογένεια), το ραδιόφωνο, ο περιοδικός τύπος αποτελούν μέσα κοινωνικής διαφώτισης και αγωγής των παιδιών.
Η κοινωνική αγωγή προκειμένου να έχει θετική επίδραση στα παιδιά θα πρέπει να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις:
1) Πρέπει να σεβόμαστε το παιδί, δηλαδή μπροστά του να συμπεριφερόμαστε όπως πρέπει.
2) Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παιδί είναι φιλότιμο και περήφανο και δεν ανέχεται το προσβάλλουν και να το θίγουν οι άλλοι.
3) Δεν πρέπει να κάνουμε διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά.
Όλα μέσα στην κοινωνία, έμψυχα ή άψυχα, συμβάλλουν στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Μερικά από αυτά είναι π.χ. τα δημόσια θεάματα, τα παιδικά αναγνώσματα, ο παιδικός περιοδικός τύπος, το Ραδιόφωνο και το Σχολείο.
Τελειώνοντας θα πρέπει να αναφερθούμε και στις απόψεις του κορυφαίου Παιδαγωγού Μ. Παπαμαύρου για το ρόλο του παιδαγωγού και τη θέση του μαθητή στο σχολείο.
Ένα σχολείο για να λειτουργήσει σωστά και ομαλά χρειάζεται τόσο άψυχο όσο και έμψυχο δυναμικό. Κατά κύριο λόγο, στο άψυχο δυναμικό συγκαταλέγονται η κτιριακή σχολική υποδομή και τα μέσα διδασκαλίας ενώ στο έμψυχο, οι μαθητές και οι δάσκαλοι.
Ο δάσκαλος είναι: εκείνος που αξιοποιεί όλα τα υλικά μέσα που διαθέτει ένα σχολείο για να λειτουργήσει και εκείνος που παιδαγωγικά εμπνέει και στηρίζει τους μαθητές. Οι δάσκαλοι του Δημοτικού, παιδαγωγούν περισσότερο τους μαθητές δηλαδή τους διαμορφώνουν ως χαρακτήρες ενώ οι δάσκαλοι – καθηγητές της Μέσης, εστιάζονται περισσότερο στην παροχή γνώσεων στους μαθητές.
Ο όρος καλός δάσκαλος δεν αναφέρεται σ’ εκείνον που ξέρει πολλά παιδαγωγικά γράμματα ούτε σ’ εκείνον που διδάσκει καλά. Καλός παιδαγωγικός δάσκαλος, νοείται εκείνος ο οποίος εκτός των παραπάνω, μπορεί επιπλέον να ενώνεται ψυχικά με τα παιδιά.
Από παλιά ως σήμερα, ο μαθητής είχε τη θέση του πειραματόζωου που πάνω του οι παιδαγωγοί δοκίμαζαν τις εκάστοτε αλλαγές για τη βελτίωση της παιδείας.
Η παιδεία επιδιώκει να βελτιωθεί ως προς δύο παραμέτρους τη διδασκαλία και τη ζωή των παιδιών μέσα στο σχολείο.
Αναφορικά με τη βελτίωση της ζωή των παιδιών στο σχολείο, θα πρέπει να επιδιώκεται μεταξύ δασκάλου και παιδιών μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού και εκτίμησης. Ο μαθητής θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ισότιμος παράγοντας στο έργο της αγωγής και όχι ω κατώτερος. Πιο συγκεκριμένα, μια που ο μαθητής είναι ο πρώτος ενδιαφερόμενος στο έργο της αγωγής, θα πρέπει να ερωτηθεί για τα θέματα που σχετίζονται με τη διδασκαλία, για τις μεταβολές του προγράμματος καθώς και να συμμετέχει στις συνεδριάσεις του Συλλόγου διδασκόντων μέσω μιας αντιπροσωπείας μαθητών.
Πέρα όμως των θεμάτων που σχετίζονται άμεσα με τη διδασκαλία, γίνονται και προσπάθειες βελτίωσης θεμάτων που σχετίζονται έμμεσα με τη διδασκαλία.
Τέτοια θέματα αφορούν το συσσίτιο, τις εκδρομές, κτλ. Και σ’ αυτά τα θέματα θα πρέπει να ακούγεται και να υπολογίζεται η γνώμη των μαθητών.
Στα πλαίσια της αγωγής, θα πρέπει να δίνουμε στα παιδιά τα δικαιώματα που τους ανήκουν. Τα παιδιά θα είναι οι αυριανοί πολίτες της κοινωνίας και ως πολίτες θα πρέπει να αισθανθούν ότι έχουν απ’ τη μια μεριά δικαιώματα και από την άλλη υποχρεώσεις.
Στην ομιλία μου επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί η σημαντική συμβολή του μεγάλου Χιώτη Παιδαγωγού Μ. Παπαμαύρου και ορισμένες από τις βασικές του απόψεις για την αγωγή των νεοελλήνων. Ένας Παιδαγωγός που δεν προέταξε ποτέ το προσωπικό του συμφέρον, αλλά το συλλογικό, το ελληνικό.
Η αναγνώριση της προσφοράς του καθυστέρησε πολλά χρόνια. Η προσπάθεια που γίνεται στις μέρες μας στη γενέτειρά του, τη Βολισσό της Χίου, με πρωτοστάτες τους διδάσκοντες του Γυμνασίου και ιδιαίτερα τον Βολισσιανό Διευθυντή του, είναι άξια επαίνου. Η ονοματοδοσία του Γυμνασίου με το όνομα του κορυφαίου Παιδαγωγού αποτελεί σημαντική συμβολή στην αναγνώριση της προσφοράς του στην ελληνική εκπαίδευση. Ελπίζω να συνεχιστεί με την ανάδειξη του συνολικού έργου του. Η πορεία ζωής του Μιχάλη Παπαμαύρου ας είναι παράδειγμα ζωής για μας τους νεώτερους.
Παπαμαύρος Μ., Ειδική Διδακτική του Σχολείου Εργασίας: Είκοσι Γράμματα στον Έλληνα Εκπαιδευτικό, Διδασκαλική Ομοσπονδία, 1956.
Παπαμαύρος Μ., Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής, χ.χ.
Σακελλαρίου Χ., Μιχάλης Παπαμαύρος: Η ζωή- Οι διώξεις-Το έργο του, Gutenberg, 1985.
Σταυρόπουλος Γ., Ιστορία του Διδασκαλείου Λαμίας, 1983.
Χαρίτος Χ., Κανδήλα Ι., Κοντομήτρος Γ., Τα Διδασκαλεία Λαμίας και Καρπενησίου, Συμβολή στην τοπική εκπαιδευτική ιστορία, Gutenberg, 2002.
Χατζηστεφανίδης Θ., Ιστορία της Νεοελληνικής εκπαίδευσης (1821-1986), Παπαδήμας, 1990.
ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΣΚΟΥΦΑΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΜΙΧ. ΠΑΠΑΜΑΥΡΟ (4-11-2011)
Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ Μ. ΠΑΠΑΜΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ ΜΑΣ.
“Η εξήγηση του Ευαγγελίου”
Ο Μιχάλης Παπαμαύρος, όταν ήταν μαθητής στη Χίο, κάθε Κυριακή εξηγούσε το Ευαγγέλιο στον πατέρα του μιλώντας όμως στην καθαρεύουσα.
Μα αυτό δεν τον πείραζε το γέρο πατέρα του. Αντίθετα τόσο πιο πολύ τον εντυπωσίαζε το κήρυγμα όσο πιο λίγα καταλάβαινε απ’ αυτό. Μα κάποτε έγινε και τούτο το χαριτωμένο. Είχε μεγαλώσει πια ο Μιχάλης κι είχε πάει να σπουδάσει στη Γερμανία. Γυρίζοντας, ήρθε και στο χωριό να δει τους δικούς του. Ο πατέρας του, του ζήτησε να εξηγήσει και πάλι το Ευαγγέλιο την Κυριακή στην εκκλησία, όπως γινόταν και παλιότερα. Για να μην του χαλάσει το χατίρι δέχτηκε. Μίλησα, μας διηγιόταν ο Μιχάλης Παπαμαύρος και το εξήγησα με λόγια όσο μπορούσα πιο απλά και με γλώσσα, βέβαια, απλή, δημοτική. Είχα τώρα μια μόρφωση πιο μεγάλη από κείνη του μαθητή του γυμνασίου κι είχα βάλει τα δυνατά μου να είναι η ομιλία μου όσο γίνεται πιο ωραία. Ποια όμως ήταν η έκπληξή μου όταν, βγαίνοντας έξω απ’ την εκκλησία, ακούω τον πατέρα μου να μου λέει φανερά απογοητευμένος: “Δε μου έκανες τίποτα σήμερα…” Παραξενεύτηκα. “Γιατί, πατέρα;” τον ρωτάω. Κι εκείνος μ’ έναν τρόπο κατηγορηματικό: “Τα κατάλαβα όλα, βρε παιδί μου!…”
Κυρίες και Κύριοι.
Όταν πλησιάζει κανείς προσωπικότητες όπως ο Μιχάλης Παπαμαύρος , οφείλει να το κάνει με τον προσήκοντα σεβασμό και κυρίως οφείλει να προσδιορίζει τη διαχρονικότητα των ιδεών του ψάχνοντας, εκείνους τους μεθοδολογικούς κώδικες που καθιστούν το έργο τους διαχρονικό, δηλαδή πολλαπλά επίκαιρο στο πέρασμα του χρόνου, ζωντανό στο σήμερα και στο αύριο ως καθοδήγηση για δράση.
Η διήγηση που ακούσατε πέρα από το σκωπτικό της χαρακτήρα, αποτυπώνει δύο βασικά ζητήματα βαθιά αντιτιθέμενα, που σημάδεψαν τη στροφή του Παπαμαύρου στο λαό. Μια γλώσσα δυσνόητη, την καθαρεύουσα, που οδηγούσε ως επίσημος λόγος της άρχουσας τάξης στην υποταγή a priori του ποιμνίου, που ακόμα και αν δεν την καταλάβαινε τη θαύμαζε και μια γλώσσα ζωντανή, ρέουσα, κτήμα του λαού που εξηγούσε , γινόταν κατανοητή και εργαλείο ερμηνείας της ζωής και του κόσμου μας, ασχέτως αν στο συμβάν μας απογοήτευσε το γέρο πατέρα.
Από την τρίτη κιόλας γραμμή του προλόγου του, στο μνημειώδες του έργο «Σύστημα νέας παιδαγωγικής» ξεκαθαρίζει ότι είναι «μια υλιστική Παιδαγωγική, στηριγμένη απάνω στη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία του Διαλεκτικού –Υλισμού. Μια Παιδαγωγική, που αντίθετα προς τη μεταφυσική μέθοδο των ιδεαλιστικών παιδαγωγικών συστημάτων της αστικής κοινωνίας εξετάζει το παιδαγωγικό πρόβλημα με καθαρά υλιστική μέθοδο, δηλαδή επιστημονικά.» Για να συνεχίσει παρακάτω: «Η παιδαγωγική λοιπόν που
εκθέτω στο βιβλίο τούτο, είναι η Παιδαγωγική που θα εξυπηρετήσει τη σοσιαλιστική κοινωνία….Η σοσιαλιστική παιδαγωγική θέλει να προετοιμάσει για τη σοσιαλιστική κοινωνία
ανθρώπους διαφορετικούς από κείνους που προετοιμάζει σήμερα η παιδαγωγική των διάφορων αστικών κοινωνιών….η αστική παιδαγωγική μορφώνει άτομα
individual. Άνθρωποι δηλαδή που είναι χωρισμένοι από την ανθρώπινη ομάδα, αποβλέπουν στο ατομικό τους μόνο καλό και που έτσι σιγά σιγά καταντούν εγωιστές , σκληροί, μοιρολάτρες και μισάνθρωποι. Η σοσιαλιστική όμως αγωγή…μορφώνει κοινωνικούς ανθρώπους, μέσα στην κοινωνία και διαμέσου της κοινωνίας. Μορφώνει όχι μέρη, μα μέλη της κοινωνίας.»
Λόγια βέβηλα για τους κρατούντες, σε μια αστική κοινωνία που μόλις είχε βγει από έναν αιματηρό εμφύλιο ως αποτέλεσμα της όξυνσης της ταξικής πάλης μετά την απελευθέρωση και της ωμής επέμβασης του ξένου παράγοντα σε αγαστή συνεργασία με τις εδώ αστικές κυβερνήσεις, βέβηλα λόγια ακόμα και σήμερα που ζούμε στην κυριαρχία θα έλεγα της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, της μεταμοντέρνας κοινωνίας, της μετανεωτερικής κοινωνίας του φιλελευθερισμού , της ελεύθερης αγοράς, που ήρθε η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση να σαρώσει όλη αυτή τη λεκτική και εύηχη ομίχλη και να μας θυμίσει ακόμα πιο έντονα , ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια κρίση του αστικού κόσμου μια κρίση της καπιταλιστικής οικονομίας και κοινωνίας.
Πλήρωσε ο μεγάλος μας Παιδαγωγός αυτή του τη «βεβήλωση» ακριβά σε όλη του τη ζωή. Τον Απρίλη του 1961 στο Αγρίνιο που πουλούσε το βιβλίο του, ένας θεολόγος καθηγητής και ένας χωροφύλακας τον καταγγέλλουν στην ασφάλεια και διατάσσεται προανάκριση με ανακριτή τον μετέπειτα πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη που τον ενοχοποιεί:
« α) για επιδίωξιν εφαρμογής ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την με βίαια μέσα ανατροπήν του πολιτεύματος , διά του τύπου τελεσθείσαν.
β) για παράνομον εκτύπωσιν και διανομήν εντύπου.
γ) για την παράλειψιν αναγραφής εν τω εντύπω δημοσιεύσεως του ονόματος ή κατοικίας του συγγραφέως και του διευθυντού τυπογραφείου ως επίσης και χρονολογίας τυπώσεως.» Με αυτό το κατηγορητήριο του Σαρτζετάκη προφυλακίστηκε στις «Επανορθωτικές φυλακές Αγρινίου» μέχρι τελικά να απαλλαγεί από το εφετείο στις 30-4-1961.
Σαράντα τρία χρόνια μετά και πάλι διώκεται ο Παπαμαύρος , το 2004, από την τότε ηγεσία του ΥΠΕΠΘ, που αρνείται να δεχτεί την ονοματοθεσία του σχολείου της Βολισσού με το όνομά του και η οποία επιβάλλεται τελικά από τις ομόφωνες αποφάσεις και αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας , του εκπαιδευτικού κόσμου, πολιτικών παραγόντων όπως των τότε βουλευτών του ΚΚΕ Χουρμουζιάδη και Σκοπελίτη και του άξιου δασκάλου Σωτήρη Παραδείση.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Παπαμαύρος συμπύκνωσε στη ζωή του τη διαλεκτική υλιστική θεωρία όχι μόνο ως μεθοδολογικό εργαλείο , αλλά και ως θεωρία και πράξη ζωής.
Υλοποίησε στο έπακρο τους καβαφικούς στίχους « Ο αρνηθείς δε μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι όχι θα ξανάλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο τ’ όχι- το σωστό- εις όλην τη ζωή του».
Αρνήθηκε την αίγλη, τη δόξα και τις τιμές της άρχουσας αστικής τάξης. Αρνήθηκε τον κοσμοπολιτισμό και τα πλούτη μιας τάξης που του υποσχόταν λαμπρό ακαδημαϊκό μέλλον στο πλευρό της, όπως απλόχερα το πρόσφερε και το προσφέρει και σήμερα σε όσους διανοούμενους, εξαγορασμένοι ιδεολογικά όντες, προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αρνήθηκε περίλαμπρες θέσεις και καταξίωση στο δικό της κόσμο, στον κόσμο των νικητών του μεσοπόλεμου, των νικητών του εμφύλιου, των νικητών της μετεμφυλιακής Ελλάδας.
Η στάση του θυμίζει έντονα τη στάση ενός άλλου μεγάλου παιδαγωγού και φιλόσοφου του Γαλλικού Διαφωτισμού του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, που όταν τον ρώτησε ο βαρόνος ντ’ Ολμπάκ γιατί είναι τόσο ψυχρός απέναντί του, του απάντησε « Παραείστε πλούσιος»
.
Ωστόσο ο Παπαμαύρος εκφράζει την μετατόπιση από την αστική στην προλεταριακή ιδεολογία, ενώ ο Ρουσσώ εκφράζει το ριζοσπαστισμό της ιακωβίνικης τάσης της σχετικά νεαρής τότε και προοδευτικής αστικής τάξης.
Το κοινό σημείο
όμως παραμένει ότι και οι δυο δεν θέλουν να γίνουν όργανα της κυρίαρχης τάξης που για την εποχή της είναι αντιδραστική ,φεουδαρχία για το Ρουσσώ, αστική τάξη για τον Παπαμαύρο.
Από πολύ νωρίς ο Παπαμαύρος έκανε την προσωπική του επιλογή, την επιλογή ζωής:
Να βρεθεί στο πλευρό του τυραννισμένου λαού του, να βρεθεί στο πλάι των αδικημένων, των κολασμένων αυτής της ζωής, να συνταχθεί με τα οράματα του ΕΑΜ και του κύριου αιμοδότη και οργανωτή αυτού του κινήματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Να παλέψει με όλες του τις δυνάμεις για ένα λαό με βαθιά γνώση της ιστορίας του, για μια Παιδεία και λαϊκή γλώσσα που αφυπνίζει το νου, που βοηθά τον άνθρωπο ως άτομο και ως ομάδα όχι μόνο να ερμηνεύει τη ζωή του αλλά και να την αλλάζει.
Παραμένει σ’ όλη του τη ζωή ο διανοούμενος στρατευμένος στην υπόθεση της τάξης που και ο ίδιος ανήκει. Υπηρετεί τους ανθρώπους του μόχθου, της εργατιάς, της αγροτιάς, τους ανθρώπους του καθημερινού κάματου της ζωής.
Το όραμα του Παπαμαύρου συμπορεύεται με το όραμα του Γληνού, της Ιμβριώτη, του Σωτηρίου οι οποίοι από πολύ νωρίς έθεσαν το βασικό ζήτημα της παιδείας μας που είναι ζήτημα πρώτα και κύρια κοινωνικό, ζήτημα που καθορίζεται από το ποια κοινωνική τάξη βρίσκεται στην εξουσία, ποια κοινωνική τάξη άρχει.
Ο Γληνός αναφέρει ότι: «Τα ιδανικά που κάθε φορά επικρατούν στην παιδεία ενός λαού, είναι τα ιδανικά των δυνατών, που κατέχουν και διακυβερνούν τ’ αγαθά και θέλουν
και κατορθώνουν όλες οι κοινωνικές λειτουργίες να προσαρμόζονται στα συμφέροντά τους.» Γι αυτό και καταλήγει ότι ο δάσκαλος, ο σωστός κατά το Γληνό δάσκαλος , «πρέπει πάντα να είναι ένας κοινωνικός αναμορφωτής, ένας απόστολος μιας θρησκείας, μιας θρησκείας ιδεών»
Ένας τέτοιος δάσκαλος, κοινωνικός αναμορφωτής ήταν και ο Μιχάλης Παπαμαύρος και αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο της διαχρονικότητάς του. Στο μνημειώδες έργο του συμπληρώνει στο ίδιο μήκος κύματος με το Γληνό: « Η αγωγή ασκείται ανάλογα με την κοινωνία που εξυπηρετεί….μέσα στην κοινωνία έχουμε την τάξη των Εχόντων και την τάξη των μη εχόντων, των εκμεταλλευτών και των εκμεταλλευομένων. Την τάξη των οικονομικά ελεύθερων και την τάξη των οικονομικά εξαρτημένων….Σε μια τέτοια κοινωνία είναι η αγωγή σαν κοινωνική λειτουργία, ένα από τα σημαντικότερα μέσα επιβολής στα χέρια της άρχουσας τάξης, της τάξης δηλαδή που έχει στα χέρια της την εξουσία.. Ο σκοπός της Παιδαγωγικής μέσα σε μια τέτοια ταξική κοινωνία είναι να ικανοποιήσει
τις απαιτήσεις της αγωγής και μόρφωσης της άρχουσας τάξης. Από την άποψη αυτή σ’ όλες τις ταξικές κοινωνίες βλέπουμε να βαίνουν παράλληλα δύο συστήματα αγωγής και μόρφωσης, ένα για τα παιδιά της άρχουσας τάξης και ένα για τα παιδιά των αρχομένων.»
Ο Χάρης Σακελλαρίου, σπουδαστής του Παιδαγωγικού φροντιστηρίου Καρπενησίου της Ελεύθερης Ελλάδας που είχε απελευθερωθεί από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θυμάται τον Παπαμαύρο ως συνδιευθυντή με το Σωτηρίου να απευθύνεται σε ομιλία του και να τους λέει: «Ελάτε να πλάσουμε ένα λαό»
Ένα λαό με νιάτα γεμάτα από ιδανικά , που φρόντισαν αυτοί οι παιδαγωγοί να τα συμπυκνώσουν στο δωδεκάλογο της ΕΠΟΝ με την επιμέλεια του Σωτηρίου και της Ιμβριώτη, και στο πρόγραμμα της Λαϊκής Παιδείας που επεξεργάστηκαν από κοινού οι Παπαμαύρος, Σωτηρίου και Ιμβριώτη και παρουσιάστηκε στη Βίνιανη στο εθνικό συμβούλιο στις Κορυσχάδες στις 14 Μάρτη του 1944. Αξίζει τον κόπο να σταχυολογήσουμε κάποια κομμάτια.
Από το δωδεκάλογο της ΕΠΟΝ:
1. Θα αγωνιστούμε παλικαρίσια να γκρεμίσουμε όλους τους πολιτικούς και οικονομικούς φραγμούς κα όλα τα εμπόδια, που έστησε ο καπιταλισμός και ο φασισμός, για να καταχτήσουμε κι εμείς τα δικαιώματα της ηλικίας μας, και να επιβάλουμε το σεβασμό τους.
2. Κανένας φραγμός και κανένα εμπόδιο στην αρμονική σωματική μας ανάπτυξη και ψυχική μας εξέλιξη. Ζητάμε όλα τα μέσα για ν' αναπτύξουμε τον πλούσιο δυναμισμό της ηλικίας μας και να φτιάξουμε γερό το σώμα και χαρούμενη και ακμαία την ψυχή.
3. Ζητάμε με ίσα δικαιώματα για όλα τα παιδιά πολύπλευρη παιδεία και ποιοτική μόρφωση, διαποτισμένη με το πνεύμα της λαοκρατικής Δημοκρατίας, σφραγίζοντας ο καθένας μας την προσωπική του αξία και εξύψωση με το δημιουργικό του έργο.
4. Θέλουμε να γίνουμε σύμφωνα με τις ατομικές του ο καθένας ικανότητες, φωτισμένοι και ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης, ικανοί ν' ανταποκριθούμε σ' όλες τις υλικές και πνευματικές ανάγκες της χώρας μας και δημιουργικοί συντελεστές στο ξαναχτίσιμο του πολιτισμού στον τόπο μας υποτάσσοντας τους ατομικούς μας σκοπούς στην ευτυχία και εξύψωση του λαού.
Από το πρόγραμμα της Λαϊκής Παιδείας στη σύσκεψη στις Κορυσχάδες:
α) Αναγνωρίστηκε επίσημη γλώσσα του νεοελληνικού κράτους και κατοχυρώθηκε συνταγματικά η «δημοτική», η περιφρονημένη και κυνηγημένη γλώσσα του Ελληνικού Λαού.
β) Αναγνωρίστηκε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο το δικαίωμα της νέας γενιάς για την ολοκληρωτική σωματική και πνευματική της ανάπτυξη και την πολύπλευρη μόρφωση της.
γ) Διακηρύχτηκε στο Εθνικό Συμβούλιο, πως η παιδεία πρέπει να εξοπλίσει τη νέα γενιά και να την καταστήσει ικανή να πραγματοποιήσει τον αληθινό προορισμό της, να γίνει δηλαδή δημιουργικός συντελεστής μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό.
δ) Για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε επίσημα εκεί ψηλά στο χωριό Κορυσχάδες από το Εθνικό Συμβούλιο πως αναπόσπαστο τμήμα της γενικής μόρφωσης είναι η τεχνική μόρφωση.
ε) Εκεί, στο Εθνικό Συμβούλιο, καταδικάστηκε και εξοστρακίστηκε η ατομιστική παιδεία, που τόσο επίμονα καλλιεργεί η κυρίαρχη τάξη, και στη θέση της μπήκε η κοινωνική παιδεία.
στ) Πλανερά και αντιλαϊκά είναι τα ιδανικά, που με όλα τα μέσα και προπάντων με την παιδεία προβάλλει στη νέα γενιά η κυρίαρχη τάξη [...] Ο Ελληνικός Λαός όμως λαχταράει γνήσια, αγνά, πραγματικά εθνικά ιδανικά, φωτεινά αστέρια για τη νέα γενιά στη δημιουργική της προοδευτική πορεία, είναι τα ιδανικά που θα διαποτίζουνε την εθνική παιδεία.
Και το αίτημα τούτο αναγνωρίστηκε με ενθουσιασμό και κατοχυρώθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο.
Θέλουμε, διακήρυξαν οι Εθνοσύμβουλοι, τη νέα γενιά να φλέγεται από την αγάπη στην ελληνική πατρίδα, και να γαλουχείται από την αγνή αγάπη στον Ελληνικό Λαό. Θέλουμε η νέα γενιά ηρωικά να αγωνίζεται, πρώτη στις επάλξεις, να θυσιάζεται για την ελευθερία και τη δική της και του Ελληνικού Λαού.
Μα ταυτόχρονα θέλουμε τη νέα γενιά να αγαπάει και την πατρίδα των άλλων λαών, και προπάντων των γειτονικών και να σέβεται και τη δική τους ελευθερία. Θέλουμε τη νέα γενιά να γαλουχηθεί με την αγάπη στην Ειρήνη [...] Μα θέλουμε ακόμη, η νέα γενιά να φλέγεται από αγάπη στη γνήσια Δημοκρατία [...]
Εκεί λοιπόν στο Εθνικό Συμβούλιο μπήκανε τα θεμέλια για γνήσια λαϊκή και βαθιά ανθρωπιστική παιδεία.
Ποιο όμως είναι το όραμα της Παιδείας που προβάλλεται σήμερα; Ποιο είναι το « Νέο σχολείο» για το οποίο επαίρεται η σημερινή υπουργός Παιδείας και το επιτελείο της ή οι προηγούμενοι ταγοί παλαιότερων κυβερνήσεων και διάφοροι ιθύνοντες ελληνικών και ευρωπαϊκών επιτελείων;
Χρεία μαρτύρων δεν απαιτείται, παρά μόνο μια προσεκτική ματιά σε κείμενα που αποτελούσαν τους προπομπούς, ώστε να γίνουν κατανοητά τα σημερινά μέτρα και η φιλοσοφία τους. Από το Φλεβάρη του 1995- έχει την ιστορική σημασία του άσχετα οι νεότερες εκτιμήσεις του είναι ακόμα πιο απροκάλυπτες- διαβάζουμε στην έκθεση του ΟΟΣΑ για την αξιολόγηση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος:
«9: Υπάρχουν μεγάλοι πόροι αποθεμάτων οικογενειακής και κοινοτικής συμμετοχής δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας που δεν έχουν αξιοποιηθεί….όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, κάποια οικογενειακή συνεισφορά σε δίδακτρα και άλλες δαπάνες δεν αποκλείεται… Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι απαραίτητο να παραμείνουν πιστά στις αρχές τους, αλλά η υιοθέτηση ενός επιχειρηματικού πνεύματος, θα μπορούσε να ενισχύσει παρά να συρρικνώσει την ποιότητα που ήδη παρέχεται…
15:..Όλες αυτές οι υπερισχύουσες παραδοχές έχουν σε μεγάλο βαθμό αρνητικές συνεκδοχές, οι οποίες πρέπει να αντικατασταθούν από μια επαγγελματική ηθική που θέτει ως προϋπόθεση ότι οι δάσκαλοι/καθηγητές θα χρησιμοποιούν την πείρα τους με αλτρουιστική φροντίδα για τις ανάγκες των πελατών τους ..
45: Κατανοούμε ότι το δικαίωμα για δωρεάν παιδεία είναι κατοχυρωμένο από το σύνταγμα. Αλλά καθώς φαίνεται, αυτό δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα για δωρεάν σίτιση, διαμονή και βιβλία που συνολικά οδηγούν στη δημιουργία ενός οικοτροφείου φοιτητών που τους καθιστά μαλθακούς ως προς την πρόσκτηση μιας καλής εκπαίδευσης,,
85: Μια στρατηγική για την αλλαγή είναι απαραίτητη και πρέπει να περιλάβει…τη μακροπρόθεσμη προσπάθεια για την αλλαγή του Συντάγματος όπου αυτό εμποδίζει τις απαιτούμενες αλλαγές…» Γι αυτό και σήμερα έχουμε το πανεπιστήμιο επιχέιρηση!
Στη Λευκή Βίβλο, βασικό καθοδηγητικό ντοκουμέντο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρεται ευθαρσώς
στον πρόλογο και ως δεύτερη βασική αρχή «bring school and the business sector closer together» δηλαδή να έρθουν σε στενότερη επαφή και σύνδεση το σχολείο με τις επιχειρήσεις. Σε άλλο σημείο εξίσου καθαρά αναφέρεται:
«Η σημερινή δομή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων πρέπει να αλλάξει…Παραμένουν δυστυχώς εξαιρετικά συμπαγή και εξακολουθούν να εκπαιδεύουν πολίτες για μόνιμη απασχόληση. Η εκπαίδευση θα μπορούσε να εκλογικευθεί προβλέποντας λιγότερο μακροχρόνιες σπουδές γενικές καταρτίσεις…Βραχύτερης διάρκειας και πρακτικότερες επαγγελματικές καταρτίσεις θα πρέπει να ενθαρρύνονται…Σήμερα χρειάζεται να επαναφέρουμε μια ευρεία γνωστική βάση που θα προετοιμάζει άτομα ικανά να χειριστούν τα τεχνικά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουν.»
Όσον αφορά δε τους
δείκτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αξιολόγηση της ποιότητας της εκπαίδευσης,
στον πρώτο τομέα αναφέρονται οι επιδόσεις στα μαθηματικά, οι αναγνωστικές ικανότητες, οι επιδόσεις στις θετικές επιστήμες, οι επιδόσεις στις τεχνολογίες των πληροφοριών και επικοινωνιών , οι επιδόσεις στις ξένες γλώσσες και φυσικά η καλλιέργεια της επιχειρηματικότητας.
Φυσικά
είναι άλλο ο δείκτης στα μαθηματικά ως γνωστική αποτίμηση και άλλο ως δεξιότητα διότι για μαθηματική δεξιότητα γίνεται ο λόγος και το ίδιο αφορά και στους υπόλοιπους τομείς.
Είναι φανερή από τα παραπάνω η αποσπασματικότητα, το μωσαϊκό γνώσεων, τέτοιων ώστε να δημιουργούν τους απασχολήσιμους ανθρώπους, οι οποίοι θα έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες, που απαιτούνται στα πλαίσια των αλλαγών του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά δε θα έχουν το κύριο, μια ολόπλευρα αναπτυγμένη προσωπικότητα ικανή όχι μόνο να ερμηνεύει τον κόσμο αλλά και να τον αλλάζει προς το καλύτερο.
Αυτά τα ζητήματα , που παρουσιάζονται ως καινούρια και καινοτόμα δέχονται καταλυτική κριτική από τον Παπαμαύρο στο βιβλίο του , που καυτηριάζει την παιδαγωγική μέθοδο του Αμερικανού Dewey και τον πραγματισμό του, ο οποίος μέσα από τα τότε και σήμερα εύηχα «στροφή στα ενδιαφέροντα του παιδιού», «στροφή στις πραχτικές εργασίες των μαθητών», «στροφή στις κλίσεις του ανθρώπου», απέβλεπε στην αναπαραγωγή του κοινωνικού συστήματος που υπηρετούσε και τις ανάγκες του σε εργατικό δυναμικό, που τότε το ήθελαν εξειδικευμένο και με επιφάσεις ελευθερίας, σήμερα το θέλουν ευέλικτο και απασχολήσιμο , αλλά και στη μια και στην άλλη περίπτωση, άβουλο και μοιραίο να αλλάξει τη ζωή του.
Η αντιδραστική στροφή του κεφαλαίου στην μετατροπή του περιεχομένου της εκπαίδευσης από τον όποιο μορφωτικό χαρακτήρα του σε παροχή δεξιοτήτων
έχει πάρει χαρακτηριστικά καταιγιστικά, ώστε να εμπεδωθεί πλήρως. Σε ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Βρυξέλλες 3-6-2009 &
COM(2009)257 τελικό) η οποία αφορά στην κοινή δέσμευση για την απασχόληση, διαβάζουμε: «
Η εκπαίδευση και η κατάρτιση πρέπει να συνδεθούν ακόμη περισσότερο με τις ανάγκες της αγοράς, συμπεριλαμβανομένων και των παραδοσιακών κλάδων της οικονομίας: οι νέοι χρειάζεται να έχουν τις σωστές δεξιότητες-να προσεχθεί ότι δε γίνεται λόγος πλέον για γνώσεις- προκειμένου να μπορέσουν να επωφεληθούν από τις σημερινές ευκαιρίες απασχόλησης καθώς και τις απαραίτητες εγκάρσιες δεξιότητες ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται σε μια γρήγορα μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας…..Διάφορες συμπράξεις μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων αποσκοπούν στη βελτίωση του διδακτικού προγράμματος, της επιχειρηματικότητας και της μεταβίβασης της γνώσης. Οι πρωτοβουλίες αυτές πρέπει να αποτελέσουν γενική πρακτική και να προσφέρουν τη βάση για τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης.»
Πρέπει να γίνει αντιληπτό, ότι οι αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση δεν αφορούν αλλαγές στις μεθόδους, καινοτόμες δράσεις, πρωτοποριακά προγράμματα. Δεν τους πήρε ο πόνος τους αστούς για τα παιδιά της εργατικής τάξης, ώστε να είναι ευτυχισμένα, να μαθαίνουν παίζοντας, να αποσυμφορηθούν από το άγχος και τα διάφορα άλλα που ακούγονται. Αν ήταν έτσι θα φρόντιζαν οι γονείς των παιδιών για τα οποία δήθεν ενδιαφέρονται, να είχαν μόνιμη και σταθερή δουλειά, αξιοπρεπείς μισθούς και μεροκάματα, ασφάλιση, υγεία και όλα εκείνα που συνιστούν μια σίγουρη κι ευτυχισμένη ζωή.
Επειδή όμως ζουν από την εργατική δύναμη, από την απλήρωτη εργασία –την υπεραξία- αυτών των γονέων γι αυτό και θέλουν να «μορφώσουν» τα παιδιά τους με τέτοιο τρόπο που θα εξασφαλίζει την άγνοια, τη λοβοτομή τους από τις πραγματικές πηγές της γνώσης, ώστε να έχουν εξασφαλισμένη και την κυριαρχία τους.
Γι αυτό φτωχαίνουν τους δασκάλους όλων των βαθμίδων, γι αυτό τα κονδύλια προς την εκπαίδευση έφθασαν στο κατώτατο σημείο, γι αυτό καταργούνται σχολεία και αυξάνει ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα, γι αυτό οι μόνιμοι δάσκαλοι αντικαθίστανται από τους αναπληρωτές και ωρομίσθιους, γι αυτό με λίγα λόγια οικοδομείται ένα σχολείο Super Market που θα στηρίζεται είτε σε χορηγούς που θα ελέγχουν και τα μορφωτικά αγαθά είτε στους ίδιους τους γονείς που με το νόμο «Καλλικράτη» και την περίφημη αποκέντρωση θα πάρουν στους ώμους τους ένα μεγάλο μέρος της λειτουργίας των σχολείων
Για όλους αυτούς του λόγους και ακόμα πολλούς άλλους που δε φτάνουν μέρες για να τους συζητάμε ο Μιχάλης Παπαμαύρος παραμένει επίκαιρος και διαχρονικός. Στα λόγια του συμπυκνώνεται η λύση των σημερινών δεινών:
«Η αληθινή επιστημονική Παιδαγωγική και η αληθινή ανθρωπιστική αγωγή είναι δυνατή μόνο στη σοσιαλιστική κοινωνία. Στην καπιταλιστική κοινωνία είναι αδύνατο να καλλιεργηθεί μια αληθινή ανθρωπιστική αγωγή. Γιατί η καπιταλιστική κοινωνία, εξαιτίας του είδους της Παραγωγής της, όπως είδαμε, χωρίζει τους ανθρώπους σε προνομιούχους και αδικούμενους. Τους χωρίζει σε τάξεις. Και επειδή οι τάξεις αυτές είναι εχθρικές μεταξύ τους, ο ανταγωνισμός τους εμποδίζει την εφαρμογή μιας ενιαίας ανθρωπιστικής αγωγής. Για να λείψει ο ανταγωνισμός αυτός, πρέπει να λείψει ο λόγος που τον προκαλεί. Πρέπει δηλαδή να αντικατασταθεί η ατομική ιδιοκτησία των μέσων Παραγωγής από την κοινωνική τους ιδιοκτησία. Αυτό είναι το σημείο του Αρχιμήδη. Όταν αντικατασταθεί η ιδιοκτησία των παραγωγικών μέσων, τότε αυτόματα καταργούνται και οι κοινωνικές τάξεις. Τότε όμως έχουμε τη σοσιαλιστική Κοινωνία. Και μόνο στην Κοινωνία αυτή ο άνθρωπος μορφώνεται σαν άνθρωπος. Μόνο στην Κοινωνία αυτή μπορεί να εφαρμοστεί η αληθινή επιστημονική Παιδαγωγική.»
Κυρίες και κύριοι.
Η διαχρονικότητα ενός ανθρώπου, των ιδεών που έχει καταθέσει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, κρίνονται από το αν πατούν γερά στα ιστορικά πλαίσια του ιστορικού παρόντος αλλά και αν προδιαγράφουν την ανθρώπινη ιστορική αναγκαιότητα του μέλλοντος, την ιστορική αναγκαιότητα της κατάργησης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Ο Μιχάλης Παπαμάυρος έχοντας ζήσει ο ίδιος στο βασίλειο της βαρβαρότητας, συνέτεινε με τις ιδέες του, με την παιδαγωγική του επάρκεια και κυρίως με τις πράξεις του, στην περιγραφή του βασιλείου της ανθρώπινης ελευθερίας όχι ουτοπιστικά αλλά ως προϊόντος συνειδητής δράσης και αγώνα που βασίζεται στις αντικειμενικές νομοτέλειες κίνησης της κοινωνίας.
Σήμερα η καταχνιά του ίδιου του εκμεταλλευτικού συστήματος, που το ονομάζουν μεταμοντέρνα κοινωνία, μετανεωτερικότητα, μεταβιομηχανική για να κρύψουν ότι είναι καπιταλισμός, εξακολουθεί να σημαδεύει τη ζωή μας, να προδιαγράφει έναν εκπαιδευτικό και εργασιακό μεσαίωνα, να αποδεικνύει τον πεπερασμένο χαρακτήρα αυτού του κοινωνικού συστήματος που ό,τι ήταν να δώσει το έδωσε , βρίσκεται πλέον σε μαρασμό και το κρατά στη ζωή το γεγονός ότι «τρέφεται» με την ανθρώπινη εργατική σάρκα-δύναμη.
Απέναντι σ’ αυτό το τοπίο στην ομίχλη καλούμαστε να πάρουμε θέση όλοι όσοι εμπλεκόμαστε στην εκπαίδευση και όχι μόνο. Καλούμαστε να επιλέξουμε όχθη, ν’ αφήσουμε το στίγμα μας σ’ αυτή τη ζωή αλλά και παρακαταθήκη για τα παιδιά μας. Ο προοδευτικός παιδαγωγός οφείλει σήμερα να μη συντάσσεται με τα όσα κελεύει και απαιτεί το αστικό κράτος, στα κριτήρια που αυτό θέτει προκειμένου να ανταποκριθεί στο ρόλο του ως παιδαγωγός του λαού. Για να το πούμε με τα λόγια του Γληνού, δεν πρέπει να καλλιεργεί τους λειμώνες των αστών.
Αυτό φυσικά, δεν είναι υπόθεση μόνο ενός ατόμου αλλά συλλογικής δράσης, απόφασης των εκπαιδευτικών να διαχωρίσουν την επιστήμη από την ιδεολογία, να διδάξουν την επιστημονική αλήθεια, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών του λαού ότι μπορούν να γνωρίσουν τον κόσμο ορθολογικά, να αλλάξουν τον κόσμο, να συμμετάσχουν συνειδητά στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας που στο επίκεντρό της θα έχει την ικανοποίηση των σύγχρονων λαϊκών αναγκών.
Ο Μιχάλης Παπαμαύρος, όπως και οι άλλοι φωτισμένοι παιδαγωγοί αποτελεί ένα σίγουρο φάρο που απέδειξε τη ρήση του Μπρεχτ ότι «σοφή στους σοφούς είναι η στάση».
Αυτή είναι και η πρόκληση για όλους μας.
